Nicolas Andriomenos Photographe

Osmanlı fotoğraf tarihinin muazzam bir geçmişi olduğuna inanıyoruz.

Engin Özendes ve Bahattin Öztuncay’ın ve merhum Seyit Ali Ak’ın kitaplaşmış dev eserleri bu geçmişi vurgulayan çok değerli çalışmalardır. Fakat bunlara ekleyeceğimiz bu boyutlarda başka çalışmalar ne yazık ki yoktur. Fotoğraf tarihimiz üzerine çok önemli katkılarda bulunmuş makale, tebliğ ve benzeri çalışmaların varlığını inkar etmiyoruz. Ancak yaşamları ve eserleri kitaplaştırılacak daha o kadar çok fotoğrafçımız var ki. Febüs’ün, Apollon’un, Ferit İbrahim’in, Foto Süreyya’nın kitaplarını beklemek hakkımızdır.

Fotoğraf tarihimize ve fotoğrafçılarımıza sahip çıkan değerli araştırmacılar, Abdullah Biraderler, Sebah ve Joaillier, Vasilaki Kargopulo ve Bahaettin Rahmi Ediz ile ilgili mühim eserler ortaya koydular. Biz de aynı motivasyonla fotoğrafçı Nicolas Andriomenos hakkında bir kitap yazarak, ülkemizdeki bilgi dağarcığına katkıda bulunmaktan gurur duyuyoruz.

Kitabımızda sade bir anlatım dili kullandık. Didaktik ya da fantastik anlatımlardan çekindik. Birinci bölümü kronolojik olarak anlatmak istedik. Bunun daha kolay anlatılabilir ve anlaşılabilir olacağını düşündük. Bu yüzden konu başlıklarını sıralarken, stüdyoların açılış ve devam sürelerini dikkate alarak, yani tarihleri ile ilgili olarak sıraladık. Seçtiğimiz terminolojiye (bu kelime bile yabancı kökenli) oldukça duyarlı davrandık. Kaşe, tampon, antet, simge, arma gibi birbirine yakın kelimelerde tekdüzeliği sağlamanın boş bir gayret olduğunu düşündük. Uzun bir süre Osmanlı sosyal yaşamında özellikle Fransızca hakim olmuş bu durum fotoğraf terminolojisini de etkilemiştir. Karmaşık durumlarda metnin içinde geçen kelimeleri aslına sadık kalarak kullandık.

Okunduğu ya da söylendiği gibi yazmak, daha doğru bir ifade ile Türkçeleştirmek tercih ettiğimiz bir yol olmasına karşın, özellikle kişi ve yer isimlerinde orijinal kullanışlarına sadık kaldık. Nicolas Andriomenos, Pascal Sebah, Constantin Kargopoulo vs. gibi…

Fotoğraflara imza ile birlikte eklenmiş ithaf yazılarında, Osmanlıca terimlerde çeviri yapmayıp transkripsiyonunu tercih ettik. Bugünkü konuşma diline dönüştürmek her zaman mümkün olamıyordu. Barındırdıkları Arapça ve Farsça kelimelerin farklı anlamlarda kullanılmış olmaları sorunun temel nedenlerindendi.

Değinmek istediğimiz diğer konu; bu çalışmanın oğul Athanasios Andromenos’u eklemeden bitirilmesinin doğru olmayacağı hususudur. Gördüğümüz ve anladığımız kadarı ile Athanasios Andriomenos hep geride kalmıştır. Bunun yerine “ANDRİOMENOS” ön plana çıkmıştır. Bu çalışma vesilesiyle oğul Athanasios’u da fotoğraf tarihimiz içinde layık olduğu yere koymuş oluyoruz ve bundan mutluluk duyuyoruz.

Kitabımızın akışına gelince yukarıda da kısaca değindiğimiz gibi fotoğrafhaneler bölümünü ilk sıraya aldık. Nicolas Andriomenos’un Beyazıt ve Pera’daki fotoğrafhanelerini düzgün bir şekilde sıraya koymak, doğru tarihleri tespit etmek ve bu fotoğrafhanelerin yerlerini bulmak olağanüstü zor konulardı. Sırası gelmişken ifade etmek isteriz ki verilen tarihlerin en azından bir kısmı “yaklaşık tarihler”dir.

Nicolas Anriomenos’un Sultan Bayazıd’da 1875 yılında başlayan fotoğrafçılık serüveni vefat tarihi olan 1929’da Beyoğlu’nda sonlanmıştır. Ancak bu fotoğrafhanenin de sonu anlamına gelmez. Mirası devralan Athanasios Andriomenos süreci 1956 yılına kadar başarı ile taşımış ve bu tarih itibariyle 80 yıllık bir stüdyo misyonunu tamamlamış, tarihin rafları arasında yerini almıştır.

Bu uzun süreçte Nicolas Andriomenos neler yapmıştır, neleri başarmıştır. Bunlar ilerleyen sayfalarda ayrıntıları ile görülecektir. Ancak baştan söylemek istediğimiz özel bir notumuz var. Nicolas Andriomenos’un ortada dolaşan, ulaşılabilen ve görülebilen fotoğrafları buz dağının su yüzünde olan bölümü gibidir. Araştırmalarımız ilerledikçe Nicolas Andriomenos’un insanı şaşırtan çeşitlilikte fotoğraflar çektiğini belgelendirdik. Bu fotoğrafların tamamı kurumların korumasındadır, memnuniyetle söylemek isteriz ki araştırmacılara açıktır. Sözünü ettiğimiz bu fotoğraflardan seçilmiş örnekleri ilgili bölümde izleyeceğiz.

İkinci ana bölüm olarak ele aldığımız fotoğraflar sayfalarında tematik anlatımı tercih ettik. Fotoğrafların kendi içinde gruplandırılıyor olması bizi böyle bir sunuma zorladı. Bu bölüm baştan sona büyük bir heyecanla okunacaktır. Okurken heyecan, bazen hayranlık ve bazen de şaşkınlık duyabilirsiniz. Mustafa Kemal Atatürk’ün bir fotoğrafının Nicolas Andriomenos tarafından çekilmiş olduğunu görmek bizi de heyecanlandırdı ve bir o kadar şaşırttı. Ayni şekilde Nicolas Andriomenos’un bir tıp fotoğrafçısı olduğunu, mahkum fotoğrafları çektiğini görmek de heyecanlandırdı. Tabii bir başka şaşırdığımız konu da şehrimizin iki güzide spor kulübünün, Galatasaray ve Fenerbahçenin ilk yıllarına ait grup fotoğraflarının Nicolas Andriomenos tarafından çekildiğini görmek oldu. Bu bölümde erkek, kadın, çocuk, asker fotoğraflarının en seçkin ve güzel fotoğraflarını göreceğiz. Tüm bunlar Nicolas Andriomenos’un geçmişte ne geniş bir fotoğraf yelpazesine sahip olduğunu anlatacağı gibi haklı şöhretinin nereden kaynaklandığını daha iyi anlamamızı sağlayacaktır.

Yola çıktığımız ilk günlerden itibaren bizi yalnız bırakmayan, destekleyen, cesaretlendiren ve fotoğraflarıyla katkıda bulunan çok sayıda dostumuzu burada anmayı bir görev addediyoruz.

En başta sayın Bahattin Öztuncay ve Engin Özendes’e teşekkür etmek istiyoruz. İlk fotoğraf tarihi bilgilerimizi onlardan aldık. Ortaya koymuş oldukları eserler ile sadece bizlere değil fotoğraf tarihi ile ilgilenen herkese rehberlik ettiler. İkinci olarak üç değerli insan özel bir teşekkürü hakediyorlar. Bu kitap Sevgili Cengiz Kahraman ve Collection Club’ten, can dostlarımız Coşkun Sakarya ve Faruk Tuna’nın katkılarıyla zenginleşti, değer kazandı. Onlar olmasaydı olmazdı. Müthiş kolleksiyonculara gönülden teşekkürler. İsimlerini saymazsak haksızlık olacağına inandığımız Atilla Oral, Burçak Evren, Çağlar Şavkay, Dimitri Daravanoğlu, Dimitri Mayısoğlu, Gülderen Bölük, Hüseyin Alantar, İrfan Dağdelen, İsa Çelik, Kadir İrfan Yalın, Kevser Şeker, Margaretha Öztürkün, Merih Akoğul, Namık Muratoğlu, Nezih Başgelen, Orhan Çolak, Dr. Şeref Etker, Şerif Antepli, Prof. Dr. Turgut Göksoy ve Yavuz Balkan’a sonsuz teşekkürler ediyoruz. Emsalsiz katkıları yanında söyledikleri güzel sözler, teşvik edici davranışlar ve cesaretlendiren tutumları için hepsine minnet ve şükranlarımızı sunarız.

Fotoğraflarda bulunan Osmanlıca ithafların transkripsiyonunu sonsuz bir sabır ve üstün beceri ile gerçekleştiren Manisa’lı dostumuz İbrahim Yıldırım da teşekkürü özel olarak hak ediyor.

Diğer taraftan fotoğraf hazinelerimizin resmi kolleksiyonerleri, muhafızları seçkin kurullarımız İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Taksim Atatürk Kitaplığı, İslam Tarih Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), Galatasaray Üniversitesi Kültür Sanat Müdürlüğü, Salt Galata, St. Georg Avusturya Lisesi ve Ticaret Okulu, TBMM Genel Sekreterliği (Milli Saraylar) Dolmabahçe Sarayı ve Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı değerli yönetici ve çalışanlarına sonsuz teşekkürler ederiz.

Dost ve Komşu Yunanistan’ın en büyük kültür organizasyonlarından Hellenic Literary and Historical Archive Society (ELIA)’ya destek verdikleri beş güzel fotoğraf için de teşekkürü bir borç biliriz.

Nihayet kitaba eklediğimiz bölümü İngilizce’ye çeviren Müge Günay ile Yunanca’ya çeviren Evangeliya Kanarya’ya da candan teşekkürler ederiz.

Kitap tasarımı ve doğru dürüst basılması önemli konulardır. Bunu en iyi şekilde gerçekleştiren Galenos Yayınevi sahibi Erkan Mor ve çalışanlarına çok teşekkür ediyoruz. Özellikle grafiker Çiğdem Birinci büyük sabır ve özveri göstermiştir. Kendisine ayrıca teşekkür ediyoruz. Ve, en büyük teşekkür sevgili eşim Tülin Köşlü’ye. Tüm çalışma boyunca bizlere gösterdiği sabır, dayanışma ve katkıları nedeniyle.

Doç. Dr. Adem KÖŞLÜ

Ünsal KÖŞLÜ

İstanbul, Kasım 2018